Often cited comparisons – which look only at the US – find that today\’s crisis is milder than the Great Depression. In this column, two leading economic historians show that the world economy is now plummeting in a Great-Depression-like manner. Indeed, world industrial production, trade, and stock markets are diving faster now than during 1929-30. Fortunately, the policy response to date is much better.

The parallels between the Great Depression of the 1930s and our current Great Recession have been widely remarked upon. Paul Krugman has compared the fall in US industrial production from its mid-1929 and late-2007 peaks, showing that it has been milder this time. On this basis he refers to the current situation, with characteristic black humour, as only \”half a Great Depression.\” The \”Four Bad Bears\” graph comparing the Dow in 1929-30 and S&P 500 in 2008-9 has similarly had wide circulation (Short 2009). It shows the US stock market since late 2007 falling just about as fast as in 1929-30.

Comparing the Great Depression to now for the world, not just the US

This and most other commentary contrasting the two episodes compares America then and now. This, however, is a misleading picture. The Great Depression was a global phenomenon. Even if it originated, in some sense, in the US, it was transmitted internationally by trade flows, capital flows and commodity prices. That said, different countries were affected differently. The US is not representative of their experiences.

Our Great Recession is every bit as global, earlier hopes for decoupling in Asia and Europe notwithstanding. Increasingly there is awareness that events have taken an even uglier turn outside the US, with even larger falls in manufacturing production, exports and equity prices.

In fact, when we look globally, as in Figure 1, the decline in industrial production in the last nine months has been at least as severe as in the nine months following the 1929 peak. (All graphs in this column track behaviour after the peaks in world industrial production, which occurred in June 1929 and April 2008.) Here, then, is a first illustration of how the global picture provides a very different and, indeed, more disturbing perspective than the US case considered by Krugman, which as noted earlier shows a smaller decline in manufacturing production now than then.

Figure 1. World Industrial Output, Now vs Then

Source: Eichengreen and O\’Rourke (2009).

Similarly, while the fall in US stock market has tracked 1929, global stock markets are falling even faster now than in the Great Depression (Figure 2). Again this is contrary to the impression left by those who, basing their comparison on the US market alone, suggest that the current crash is no more serious than that of 1929-30.

Figure 2. World Stock Markets, Now vs Then

Source: Global Financial Database.

Another area where we are \”surpassing\” our forbearers is in destroying trade. World trade is falling much faster now than in 1929-30 (Figure 3). This is highly alarming given the prominence attached in the historical literature to trade destruction as a factor compounding the Great Depression.

It\’s a Depression alright

To sum up, globally we are tracking or doing even worse than the Great Depression, whether the metric is industrial production, exports or equity valuations. Focusing on the US causes one to minimise this alarming fact. The \”Great Recession\” label may turn out to be too optimistic. This is a Depression-sized event.

That said, we are only one year into the current crisis, whereas after 1929 the world economy continued to shrink for three successive years. What matters now is that policy makers arrest the decline. We therefore turn to the policy response.

Policy responses: Then and now

Figure 4 shows a GDP-weighted average of central bank discount rates for 7 countries. As can be seen, in both crises there was a lag of five or six months before discount rates responded to the passing of the peak, although in the present crisis rates have been cut more rapidly and from a lower level. There is more at work here than simply the difference between George Harrison and Ben Bernanke. The central bank response has differed globally.

Figure 4. Central Bank Discount Rates, Now vs Then (7 country average)

Source: Bernanke and Mihov (2000); Bank of England, ECB, Bank of Japan, St. Louis Fed, National Bank of Poland, Sveriges Riksbank.

Figure 5 shows money supply for a GDP-weighted average of 19 countries accounting for more than half of world GDP in 2004. Clearly, monetary expansion was more rapid in the run-up to the 2008 crisis than during 1925-29, which is a reminder that the stage-setting events were not the same in the two cases. Moreover, the global money supply continued to grow rapidly in 2008, unlike in 1929 when it levelled off and then underwent a catastrophic decline.

Figure 6 is the analogous picture for fiscal policy, in this case for 24 countries. The interwar measure is the fiscal surplus as a percentage of GDP. The current data include the IMF\’s World Economic Outlook Update forecasts for 2009 and 2010. As can be seen, fiscal deficits expanded after 1929 but only modestly. Clearly, willingness to run deficits today is considerably greater.

Conclusion

To summarise: the world is currently undergoing an economic shock every bit as big as the Great Depression shock of 1929-30. Looking just at the US leads one to overlook how alarming the current situation is even in comparison with 1929-30.

The good news, of course, is that the policy response is very different. The question now is whether that policy response will work. For the answer, stay tuned for our next column.

References

Eichengreen, B. and K.H. O\’Rourke. 2009. \”A Tale of Two Depressions.\” In progress.

Bernanke, B.S. 2000. Bernanke, B.S. and I. Mihov. 2000. \”Deflation and Monetary Contraction in the Great Depression: An Analysis by Simple Ratios.\” In B.S. Bernanke, Essays on the Great Depression. Princeton: Princeton University Press.

Bordo, M.D., B. Eichengreen, D. Klingebiel and M.S. Martinez-Peria. 2001. \”Is the Crisis Problem Growing More Severe?\” Economic Policy32: 51-82.

Paul Krugman, \”The Great Recession versus the Great Depression,\” Conscience of a Liberal (20 March 2009).

Doug Short, \”Four Bad Bears,\” DShort: Financial Lifecycle Planning\” (20 March 2009).
This article may be reproduced with appropriate attribution. See Copyright (below).

Washington yönetiminin ekonomi ve idari politikalarından usandığını söyleyen Teksaslı milletvekilleri, tam egemenlik için mecliste önerge verme kararı aldı. Yasa tasarısına vali de \”Artık yeter. Washington\’dan usandık. Kendimizi yönetmek istiyoruz\” diyerek destek verdi.

Amerika Birleşik Devletleri\’ni oluşturan \”devletler\”den biri, ekonomik kriz ve işsizlik nedeniyle sonunda merkezi hükümete karşı isyan bayrağını açtı. Kovboylar diyarı ve Bush ailesinin memleketi Teksas, ABD\’ye karşı bir \”bağımsızlık hareketi\” başlattı. Teksas Meclisi\’ndeki milletvekilleri, son ekonomi paketinin merkezi ABD yönetiminin, eyaletler üzerindeki yetkisini iyice artırdığını, Obama hükümetinin bu yolla, içişlerine karıştığını ve devletin küçüleceğine daha da büyüdüğünü söyledi. Milletvekilleri, Anayasa\’nın 10\’uncu maddesi olan \”Egemenlik ve güç Birleşik Devletler\’de değil, eyaletlerde ya da halktadır\” maddesini örnek gösterdi. Milletvekilleri federal hükümetin eyaletteki yetkilerini sınırlayan bir önerge hazırladıklarını açıkladı.

Para bitti, isyan başladı

Teksas Valisi Rick Perry de milletvekillerine destek vererek, \”Obama hükümeti sınırlarını aşıyor. Kriz dönemindeki ekonomi politikaları nedeniyle merkezi yönetim, parayı nereye harcayacağımıza karışıyor. Bize ne yapıp, ne yapmayacağımızı söylemelerinden sıkıldık. Teksas\’ı kendimiz yönetmek istiyoruz\” diye konuştu. Uzmanlara göre, Obama\’nın başkan seçilmesi, Teksas\’da \”kovboy milliyetçiliği\” adı verilen beyaz ABD milliyetçiliği ve tam bağımsızlık hareketlerini artırdı. Amerika Birleşik Devletleri\’ni oluşturan eyaletler, Türkçe\’ye eyalet olarak çevrilse de, aslında kendi içlerinde bağımsız olan 50 \”state\”ten yani bir nevi devletten oluşuyor. Eyaletlerin kendi yargı sistemi, yüksek mahkemesi, polis gücü bulunuyor. Savcılar, emniyet yetkilileri eyalet meclisi tarafından atanıyor. Merkezi hükümet, bu eyaletlerin birbirleri arasındaki ilişkiyi, dışişlerini ve sağlık, ekonomi gibi genel siyaseti yürütüyor.

Rus profesör iki yıl önce demişti

Rus Dışişleri Bakanlığı Diplomasi Akademisi Başkanı Prof. Igor Panarin, iki yıl önce Wall Street Journal\’da yayınlanan makalesinde 2010\’a kadar ABD\’nin 6 parçaya ayrılacağını öngörmüştü. Panarin, ABD\’nin bölünmesiyle ile ilgili şunları söylemişti: \”Ekonomik kriz daha da kötüleşecek; Milyonlarca insan işsiz kalacak; Hayat pahalılığı artacak; Büyük şirketler çökecek; Eyaletler şimdiden federal yönetimden para istiyor; Bir süre sonra paralar tükenecek; Ve zengin eyaletler ve fakirler arasındaki uçurum artacak; Bir süre sonra bağımsızlık lafları edilecek\”. Panarin\’e göre ABD, California, Orta ve Kuzey bölgeleri, Atlantik kıyıları, Teksas, Hawaii ve Alaska olarak 6\’ya bölünecek.

Teksas Cumhuriyeti

1836\’da Meksika\’dan bağımsızlığını elde eden Teksas 9 yıl \”Bağımsız Teksas Cumhuriyeti\” olarak varlığını sürdürdü. 1845\’te de 28\’inci eyalet olarak Amerika Birleşik Devletleri\’ne katıldı. Eyalette, \”Teksas Bağımsız Güney Eyaletleri Partisi\”, \”Teksas Milliyetçi Hareketi\” gibi tam bağımsızlık taraftarı birçok grup var.

Şişli\’deki bir kebapçının reklam broşüründen harfi harfine aktarılmıştır:

Diyet, perhiz, rejim gibi faaliyetler hedefte Türk delikanlılarının ve genelde de Türk milletinin devamını engellemek için dış mihraklar tarafından gündeme getirilmiş şuurlu bir düzmecedir. Gaye, eskiden bir koyunu, bir oturuşta götüren dev gibi babayiğit atalarımızı ve tarlada doğum yaptıktan sonra bebeğini kundaklayıp, elde orak tarlada çalışmaya devam eden Türk kadınlarını; kalori hesaplayan, hapşırınca yatağa giren, fitness ve aerobik yapan çıtkırıldım tiplere dönüştürmek ve Türkleri Çinliler, Japonlar gibi sıska, zayıf ve sağlıksız bir ırk haline getirmektir.

İcabi halinde 240 kiloluk top mermisini tek başına namluya süren bir babayiğidin, kalori hesaplayan, yoğurtlu kebabi reddeden bir züppe haline getirilmesinden daha büyük bir soykırım olabilir mi?

İç yağının, kuyruk yağlarının, anamızın Vita yağının kolestrol yaptığı palavradır.

Kolestrol, kebapları yedikten sonra iki şise soda içerek ayarlanabilecek bir gaz durumudur.

Sakın bu oyuna düşmeyin.

Feminizm, kadın hakları, çevre şuuru ve eşitlik adı altında Türk kızlarının akılları çelinerek, yemek yapmayı bilmeyen, bizim istikbalimiz olan yavrularını, abuk subuk yiyeceklerle yetiştirecek, damak zevki gelişmemiş, sunta kılıklı diyet bisküvilerini yiyecek sanan bir hale getirmişlerdir.

Ayrıca kör olası dış mihraklar, bu kızlarımıza kebap, soğan, çiğ köfte vb. Lezzetleri yiyen, bardak bardak şalgam suyu içen yiğitlerimize hanzo-kıro gibi sıfatlar takmayı öğretmişlerdir.

Ayrıca son yıllarda moda gibi gösterilmeye çalışılan Çin mutfağı diye birşey yoktur. Bu sözde mutfak, acaip zerzevat ile acaip mahlukatın, wog adı verilen bir tencerede yarı pişmiş yarı çiğ olarak hazırlanıp in! sanlara eziyet olsun diye sopalarla yenmesinden ibaret bir hokkabazlıktır. Sakın kanmayın, sakın yemeyin. Helal değildir!

Siz kebap, ciğer kavurma, nohutlu dürüm, beyran ve mis gibi fıstıklı baklava yiyin.

Unutmayın su uyur, düşman uyumaz!

\”19 Kasım 1871′de yürürlüğe giren \”Dersaadet Tahvilat Borsası Nizamnamesi\” Türkiye\’nin ilk esham ve tahvilat borsasını düzenleyici hükümleri içeriyordu. Bir hükümet komiseri ve maiyetinde yeteri kadar yardımcısı memur ile Hükümetin devamlı kontrolü altına giren Galata Borsası, 1928′lere kadar dünyada eşi görülmemiş spekülatif hareketlere sahne olmuştu.

Borsa oyunlarında kolay para kazanma yollarının açılması üzerine, yabancı borsalarda tutunamayan birçok banker ve simsar veya kumarbaz, Galata Borsası\’nı istila etmişti. Bu da 19. yüzyılın son çeyreğinde, İstanbul\’un iş aleminde büyük değişmelere yol açmıştı. Avrupa\’da sanayi devriminin başlaması ile bir ayağı İstanbul\’da olarak başlayan yabancı tüccarlar, komisyoncular, satıcılar, perakendeciler; borsa para getiren bir yer olmaya başlayınca, bu kente iki ayakları ile basmaya başlamışlardır. Böylece, İstanbul\’da ve kısmen de İzmir\’de müteşebbis, tüccar, mağaza ve dükkan sahibi yeni bir Levanten sınıfı oluşmuştur. Bu defa, borsa oyunları ve bankerlik büyük kazançlar vaadetmeye başlayınca, ikinci bir akın başlamıştı. Özellikle borsa oyunlarında acemi olan yerli bankerler karşısında kısmen bir üstünlük temin etmeleri, bu akını hızlandırmıştı.\” (Bir ülke Nasıl Batırılır, Ersal Yavi, S.231)

\”… İnsan için alemde akçesini, evini, aklını, vücudunu telef edecek konsolid oyunundan daha tahrip edici illet tasavvur edilemez. Şimdiye kadar konsolid oyunları ile meşgul olanların ahvali pür melalini gördük ve halen aynı esefle görmekteyiz. Nice aileler batmış, nice hanedanlar göçüp gitmiş, ünlü ünsüz kişiler kemali yasdan kendini idap edip ciğerparelerini yetim ve fakir bırakmıştır.

…

Mesela Kerim bey, elli kuruşa yirmi bin konsolid alır. Onun üzerine borsada bir haber neşrolunur. Tenzili iltizam edenler o haberi ilk olarak cazip bir şekle sokup yaymaya çalışırlar. Konsolid dört beş kuruş mutlak tenzil edecek derler ve yalandan kendileri dahi birkaç bin konsolid satarlar. Biçare Kerim bey bu hali işitir ve borsada bir hayli konsolid satıldığını da hemen haber alır. Sermayesi görür ki, seksen ve yahut yüz bin kuruş kadardır. Şimdi bu havadis doğru olup da konsolid dört beş kuruş tenzil ederse, sermayesi olan yüz bin kuruş bir kaç saat içinde tamamen mahvolur. Bu sebeple büyük telaş ve heyecan gösterir. Mubayaacısına der ki, elli kuruşa aldığım yirmi bin konsolidi borsaya git, hemen sat. Şimdi biraz zarar edelim. Mubayaacısı gider kırk dokuz kuruş yirmi paraya satar. Kerim bey on, on iki bin kuruş zarar eder de memnun ve müteşekkir olur ki, bu büyük zarardan kurtulmuştur. Sonra Kerim bey ve Kerim bey gibi olanlar artık konsolid bundan sonra tenzil edecek fikrine kapılmış olur. Gider bir çok konsolid satarlar. Büyük oyuncular bilirler ki, hariçten gelenler bir çok binlik konsolid sattılar. Üzerine iş çevirirler. Maliye Hazinesi büyük bir borçlanma yapmaktadır. İmzalar kondu diyerek her taraftan havadis neşretmeye başlarlar. Konsolid bir kaç kuruş fırlayacak diye satanları pişman ederler. Yine Kerim bey ve Kerim bey gibi hariçten olanlar büyük zararlara girmiş olmamak için sattıkları miktarları hemen bir kaç kuruş daha pahalı satın alırlar. Bundan dahi diğer zarar görürler. Kerim bey ve onun gibiler artık bu defa konsolid fırlayacak derler, tekrar alırlar. Büyük oyuncular konsolid tenzil edecek diye tekrar havadis neşrederler. Kerim beyler tekrar telaş ve heyecana düşerler ve şayet tenzil için neşrolunan havadisin gerçek olmadığına vakıf olup da aldıkları konsolidin birkaç para tenzil etmişken satmazlar da sebat ederlerse dahi hiç karları olmaz. Haklarında iş daha fena olur. Büyük oyuncular yine ısrar ederler ve konsolid satarlar, konsolidin fiyatı tenzil eder.

… Hülasa büyük oyuncular dikkat ederler, halk hangi tarafa giderse onlar öbür taraftan giderler. Böyle oynamazlarsa kazanamazlar. Halkın iktidar ve malumatı telaş ve dehşet, korku ile dolu olduğundan büyük oyuncular istedikleri gibi fiyatları çevirirler. Konsolid Hanı içinde borsa işlerini yürüten 600 kişi çalışır. Bunların hiçbir zanaatleri, yani cemiyeti beşeriye ile ilgili bir beceri ve işleri yoktur; işleri hava oyunlarıdır.\” (Borsa Komiser Abidin bey)

3 Kasım 1839, tarih kitaplarına sadrazam Mustafa Reşit Paşa\’nın, Gülhane Parkı\’nda yabancı devletlerin elçileri ve büyük bir halk topluluğunun huzurunda Tanzimat Fermanı\’nı okuduğu tarih olarak geçiyordu. Can, ırz, namus ve malın korunmasından vergi toplanmasına, halkın askere alınmasından azınlık haklarına kadar pek çok konuda önemli değişimleri kayda geçiren Ferman, Osmanlı\’da yeni bir dönemin de başlangıcını haber veriyordu.

İmparatorluğun gerileme süreci bir çöküşe dönüşmek üzereyken Tanzimat, süreci durdurmak amacıyla hazırlanmış olsa da çöküşü hızlandırmaktan başka bir işe yaramadı. Ferman Osmanlı\’nın ilk anayasal düzenlemesiydi ve ilk kez bir Sultan, kendi üzerinde bir güç olduğunu kabul ediyordu. Tanzimat Fermanı ile azınlıklara bazı haklar verildi. Bu haklar, daha sonraki yıllarda dönemin Avrupa Devletleri\’nin Osmanlı\’nın içişlerine müdahale bahaneleri olacak, Osmanlı kısa zamanda kendi egemenlik alanında kontrolü kaybedecekti.

Fermanın ilanından sadece 15 yıl sonra, 1854′de Osmanlı ilk dış borçlanmasına gidiyor, Kırım savaşı\’nın masraflarının finansmanı için Palmer ve Goldshmildt şirketlerinden 2.57 Milyon Osmanlı Lirası borç alınıyordu. Borç sarmalı kısa zamanda büyüyecek, 1875 yılına kadar Osmanlı\’ya borç olarak geçen nakit para 2,5 milyar frank\’ı bulacaktı. Bu dönem boyunca Osmanlı\’nın faiziyle beraber ödediği para miktarı ise 4,811 milyar frank\’tı. Avrupa\’da faiz oranlarının %5′lerde seyrettiği dönemde Osmanlı borçlanması, risk payı eklenerek %25′e varan faizlerle yapılmıştı. Oysa ilk borçlanmadan itibaren Osmanlı yeni borçlanmalar pahasına borcunu düzenli bir şekilde ödemiş, en sonunda borçlar ödenemez seviyelere yükselmişti.

Sürekli ve yüksek faizle borçlanma, spekülasyon için müthiş bir ortam yaratmış, kısa zamanda büyük kazanç potansiyeli, Osmanlı tahvillerinin alınıp satıldığı Galata Borsası\’nı yerli ve yabancı spekülatörler için bulunmaz bir cennete çevirmişti. Galata borsasında cirit atanlar, şüphesiz sadece yerli ve yabancı bankerler değildi. Borsanın baş oyuncuları arasında saray efradı ve Rus sefiri İgnatiev gibi diplomatlar da yer alıyordu. Galata borsasındaki iniş çıkışlarda oluşan büyük karların yarattığı cazibe, Namık Kemal, Ziya Paşa, Mithad Paşa gibi ünlü tarihi kişilikleri, başta Valide Sultan Pertevnihal olmak üzere Osmanlı haremini de kendisine çekmekteydi. \”Hava oyunları\”ndan büyük kazançlar elde ettiği söylenen Rus elçisi İgnatiev\’in İstanbul\’da Rus Çarı\’nı kıskandıracak bir hayat sürmekte olduğu rivayet ediliyor, dönemin ünlü bankerleri Zarifi ve Hristaki\’nin servetleri dilere destan oluyordu.

Osmanlı ordusu Balkan cephelerinde büyük zayiatlar verir, Osmanlı halkı yoksulluk ve açlıktan kırılırken İstanbul seçkinleri hava oyunlarından büyük kazançlar elde etme peşindeydi.

3 Ekim 1875′de Galata Borsası\’nda bir anda konsolidde ve diğer Osmanlı tahvilatı\’nda satış fırtınaları esmeye başladı. Tahtta Sultan Abdülaziz, sadarette sırtını Rus elçisi İgnatiev\’e dayadığı için adı Nedimov\’a çıkmış Mahmud Nedim Paşa vardı. Osmanlı devleti mali krizle boğuşurken, nazırların her biri bir bankerle anlaşıp borsa oyunlarından para kazanmaya çalışmaktaydı. 6 Ekim günü konsolid faizlerinin ödemesinin yapılacağı gündü, ancak hazinede faizleri karşılayacak para bulunmamaktaydı. 5 Ekim akşamı Nedim Paşa, içlerinde Maliye Nazırı Yusuf Paşa\’nın da olduğu, devletin önde gelen dört paşasını yalısına davet etti ve geç saate kadar yalısında alıkoydu. Ertesi gün tarihi bir karar duyurulacaktı. Paşa\’lar, kararın duyurulmasından kimseye bahsetmeyecekleri üzerine yemin edip Kuran\’a el bastılar.

Ertesi gün Basiret ve Vakit gazeteleri Hükümet kararnamesini yayınladı: Faizler yarıya düşürülmüştü. Aslında ilan edilen devletin iflasıydı. Hazine, ihraç ettiği bonoların faizlerini ödeyemeyeceğini duyurmakta ve moratoryum ilan etmekteydi. Bir anda Osmanlı borçlanma senetleri büyük bir hızla değer yitirdi. Elinde Osmanlı konsolidi olanların çoğu büyük zararlara uğrarken hükümetin planından haberi olan birkaç kişi, kararnamenin açıklanmasından bir kaç gün önce ellerindeki konsolidleri en iyi fiyattan elden çıkartarak büyük kazançlar elde etmişlerdi. Bunlardan biri, Sadrazam Nedim Paşa\’ydı. Paşa kararnameden bir gün önce bankerlerine haber uçurmuş ve elindeki bütün konsolidleri satmıştı. Bu işten kazançlı çıkan bir diğer şahsiyet de daha sonra sadrazamlığa gelip şüpheli ölümünden sonra Hürriyet Kahramanı ilan edilecek olan Şura\’yı Devlet Reisi (Danıştay Başkanı) Midhat Paşa\’ydı. Yeminine sadık kalarak konsolidlerini satmayarak iflas edenler de vardı: Maliye Nazırı Yusuf Paşa gibi.

Kararname ilan edildiğinde, Osmanlı tahvilleri sadece iç piyasada değil, yurtdışında da yatırımcılar tarafından tutulmaktaydı. En büyük zarara uğrayanlar da içeride ve dışarıda Osmanlı tahvilatı ve senetlerini tutmakta olan bu küçük tasarruf sahipleriydi. Kararnameyle aslında yıllık faiz ve anapara ödemesi yarıya indirilmişti, ancak buna karşılık ödenmeyen yarım için yeni tahvilat verilecekti. Bir bakıma tahvilat sahipleri için herhangi bir zarar sözkonusu değildi, fakat tahvilatın borsa değerleri yarıya düşmüş, verilen teminata kimse inanmamıştı. Sadrazam Nedim Paşa\’ya bu operasyon için akıl veren İgnatiev bir taşla iki kuş vurmuştu. Hem bu işten büyük paralar kazanmış, hem de Osmanlı ile İngiltere ve Fransa\’nın arasını açmayı başarmıştı.

Aslında, İngiliz ve Fransız elçilerinin bu kararnameden habersiz olduklarını düşünmek fazlasıyla saflık olur. Muhtemelen bu iki ülkenin elçileri de faiz ve anapara ödemelerinin yarıya indirileceğinden haberdardı. Hatta bu fikri ilk kez onların ortaya atmış olması ciddi bir olasılıktı. Olan, büyük kazanç hayalleri ile Osmanlı tahvilatı ve senetlerine yatırım yapan yatırımcılara olmuştu.

\”Bir çok memurun, bir çok tüccar, bir çok ağalar, bir çok dükkancılar, bir çok esnaf on beş yirmi sene içinde emeği ile kazanmış ve halen ve istikbalen vasıtayı saadet hali bulup kafi görmüş olduğu nakdini konsolid belasıyla yirmi otuz günün içinde kayıp ve telef edip, eli bağrında kalmış ve ne yapacağını bilemeyip müebbeden bir ümitsizlik ve eziklik içinde mahvolup gitmiştir.\” (Borsa Komiseri Abidin Bey)

İflasın ilanından sonra Osmanlı borçlarının ödenmesi için bir tek yol kalmıştı; devlet gelirlerinin hemen tümünü dış borçlara karşılık göstermek ve bu gelirleri toplama işini de Düyun-u Umumiye adı verilen, bir tür garantörler şirketine devretmek.

Dönemin Avrupa basınında yayınlanan bazı makalelerinde ifade edilen görüşler şu şekildedir:

\”Şu anda Türkiye\’ye yapılabilecek tek hizmet, gelir ve gider düzenini, gerçek kuralları iyi bilen, Sultan\’ın bile müdahalesine izin vermeyecek şekilde düzenlenmiş engelleme ve sınırlamalarla korunan, prensip sahibi devlet adamlarının ellerine bırakarak ciddi bir şekilde garanti altına alana kadar, hangi nedenle olursa olsun bir tek şilin bile vermeyi reddetmek olabilir.\” (9 Ekim 1873, London Times)

\”Her yeni borcu onaylayanlar bilmelidirler ki, yaptıkları eğer bütün sistem radikal bir şekilde değiştirilmezse sonunda herşeyi tüketecek olan bir yangını körüklemekten başka bir şey değildir.\” (7 Kasım 1874, London Times)

İflasın Sonuçları

\”Osmanlı\’yı 1875′te borç ödeyemez duruma getiren olaylar ve olgular dizisinde, yaşadığı küreselleşme süreci çok büyük rol oynadı. Bir kere,…, Batı borsalarında yayılan mali kriz ve durgunluk, finans yoluyla bu piyasalarla içiçe geçen Osmanlı\’yı da etkisi altına almıştı.

Ancak sorunun daha derinde yatan nedenleri de vardı: Bir kere, borçlanmanın \”altın kuralı\” olan \”borcun faiz haddinin sağladığı gelir artış haddinin altında kalması\”nın yerine getirilmesi sözkonusu olamazdı. Nedeni borçların gelirin artması yolunda kullanılmaması, zaten GSMH\’de herhangi bir artış belirtisi olmaması, borçların cari harcamalarla çarçur edilmesiydi.\” (Tanzimat\’tan 21. yüzyıla Türkiye Ekonomisi, Gülten Kazgan, S.26)

Osmanlı 1875′te borçlarını ödeyemez duruma düşünce, zorlu bir süreç başladı. 1876′da Meşrutiyet\’in ilanı, prestij kaybını telafi etmeye yetmedi. Önce Osmanlı-Rus savaşı\’ndaki yenilgi, ardından Meşrutiyet\’in kaldırılması ile başlayan mutlakiyetçi süreç iç çatışmaların da artmasına neden oldu.

1881 yılının son günlerinde ilan edilen Muharrem Kararnamesi, Osmanlı maliyesini düzene sokacak uluslararası bir komisyonun İstanbul\’da kurulmasının da önünü açmış oldu.Düyun-ı Umumiye İdaresi örgütlenmeye başladı. İdare\’nin kuruluş amacı, alacaklı ülkelerin Osmanlı borçlarını tahsil edebilmek için mali denetim kurmasıydı. Kısacası, Osmanlı mali bağımsızlığını kaybetmişti.

\”Düyun-ı Umumiye\’nin yönetim kurulu, İngiltere ve Hollanda\’yı temsilen bir, Almanya, Fransa, İtalya, Avusturya ve Osmanlı Devleti ile Osmanlı Bankası ve Galata bankerlerini temsilen yine birer olmak üzere sekiz üyeden oluşuyordu. Düyun-ı Umumiye\’ye tuz, pul, ipek, tütün, balık avı ve alkolden alınan vergiler ile damga resmi gibi gelirler bırakılmıştı. Avrupa sermaye çevrelerinin baskısı ile tütünden alınan vergiden elde edilen gelirin artırılması amacıyla bu ürünün üretimi denetim altına alındı ve 1884 yılında Tütün Rejisi adında bir şirket kuruldu.\” (T.C. Dışişleri Bakanlığı, Uluslararası İlişkiler Sözlüğü)

Binlerce memur çalıştıran Düyun-ı Umumiye ekonominin geçici olarak toparlanmasını da sağlamıştı. Tahminlere göre 1889-1914 arasında milli gelir artışı %56 civarında olmuş, 1900′lerde büyük kısmı yabancı kaynaklı olmak üzere, yatırımların GSMH\’ye oranı %8 civarında seyretmişti. Ancak artık Osmanlı, ekonomik ve siyasi bağımsızlığını kaybetmiş bir \”hasta adam\”dı. 19. yüzyılın son ve 20. yüzyılın ilk çeyreği Osmanlı\’nın hızla çözüldüğü, iç çatışmaların, sadrazam değişikliklerinin ve hükümet darbelerinin, suikastler ve sürgünlerin zirveye çıktığı bir dönem oldu. Osmanlı\’nın toprak kaybı bu dönemde hızlandı. 1912 yılına gelindiğinde Balkanlarda Osmanlı\’nın elinde sadece Arnavutluk ve Makedonya kalmıştı. Mısır, Tunus ve Kıbrıs elden çıkmış, Osmanlı Anadolu\’ya sıkışıp kalmıştı. 18 Nisan 1912′de İtalyan donanması Çanakkale Boğazı\’nı topa tutmuş ve 12 adayı işgal etmişti. İtalya bununla da yetinmeyerek 28 Eylül 1912′de 30 bin kişilik bir orduyla, Osmanlı\’nın Kuzey Afrika\’daki son toprağı olan Trablusgarp\’a saldırdı. İtalya Trablusgarp\’a saldırdığında karşısında bulduğu güç 1700 Osmanlı askeri ve bu cephede gönüllü olarak savaşmaya gelen, Mustafa Kemal\’in de içinde bulunduğu idealist bir kaç subaydan ibaretti. Doğal olarak bu umutsuz direnişin bir sonuca ulaşma şansı yoktu. İşte tam bu günlerde Bulgaristan, Sırbistan, Yunanistan ve Karadağ birleşerek Osmanlı\’ya saldırdı. Kısa zamanda Selanik Yunan ordularınca işgal edildi. Yanya, İşkodra ve Edirne kalelerinin direnişi hariç Osmanlı savunması tamamen çöktü. Osmanlı orduları Çatalca\’ya kadar çekilirken Bulgar orduları İstanbul sınırlarına kadar dayandı. Bozguna uğrayan ve dağılan ordu perişan bir halde geri çekilirken onbinlerce sivil göçmen de umutsuzca ve perişan bir halde Balkan ordularının önünden kaçıyordu. Osmanlı 30 Mayıs 1913′te imzaladığı Londra antlaşmasıyla Trakya ve Edirne\’yi Bulgarlara, Güney Makedonya, Selanik ve Girit\’i Yunanistan\’a, Kuzey ve Orta Makedonya\’yı Sırbistan\’a, Silistre\’yi Romanya\’ya bırakmak zorunda kaldı. Arnavutluk ise bağımsızlaştı. Keşan, Enez, İpsala, Uzunköprü ve nihayet Edirne, 1913 Temmuz\’unda Balkan devletlerinin birbirine düşmesinden yararlanan Osmanlı ordusunun taarruzu sonucu geri alınabildi. Ancak 19. yüzyılın ilk 15 yılında yaşananlar bile en kötüsü değildi. II. Dünya Savaşı\’nda alınan büyük yenilgi Osmanlı\’yı Mondros ve Sevr\’e kadar götürecek, İstanbul ve İzmir de dahil olmak üzere neredeyse tüm Osmanlı toprakları işgal edilecekti.

Papa ABD \’yi ziyarete gitmiş. Tezahüratlardan sonra bir şöför papayı almış, bir yolda gidiyorlar. Sessiz ve ağaçlı yolda papa şöföre:

• Evladım, yıllar varki böyle sessiz bir yolda gitmedim, ve yıllardır da araba kullanmadım. Şu arabayı biraz sürebilir miyim?

demiş. Şöför:

• Tabii papa hazretleri…

demiş. Papa yalnız olduğu duygusunu artırmak için de şöforü arkaya bindirmiş. Ama bir süre sonra, aşırı hızlı gittiği için polis onu durdurmuş. Polis tam ehliyet isteyecekken camdan bakıp, bir dakika efendim diyerek biraz uzaklaşmış, merkezi aramış:

• Alo merkez, bir araba 120 mille gittigi icin durdurdum ama icinde cok onemli biri var napayım?
• Kes cezayı.
• Bakın çok önemli biri diyorum!.
• Ne yani vali falan mı?
• Çok daha önemli.
• Bakan mı?
• Çok daha önemli..
• Oğlum kim bu? Başkan falan mı?
• Daha da önemli…
• Sen kafayı mı yedin? Daha önemli kim var be?
• Valla, adamı tanımıyorum ama şöföru Papa…

İstanbul\’un adı zenginlik ve lüksle özdeşleşmiş semti Nişantaşı, ekonomik krize teslim oldu. Nişantaşı\’nın önemli caddelerinde mağazalar bir bir kapanıyor, \’Kiralık\’ tabelaları artıyor. Evlerini kiraların daha ucuz olduğu semtlere taşıyanlar yüzünden sokaklar da tenhalaşıyor, simitçilerin satışı bile yüzde 50 gerilemiş bulunuyor.

NİŞANTAŞI\’ndaki yaşamları konu alan televizyon dizisi Avrupa Yakası\’nın jeneriğinde yer alan \”Burada herkes tasasız, çiğ köfte bile acısız\” sözü ekonomik krizle birlikte yalan oldu. Sadece bir yıl kadar önce bir dükkan kiralamak için 1 milyon dolar \’hava parası\’nın bile söz konusu olduğu Nişantaşı\’nda emlakçılar aylardır boş duran dükkanlardan, kiraların daha düşük olduğu semtlere taşınanların ardında kimsenin kiralamadığı dairelerden şikayetçi. Teşvikiye Caddesi, Abdi İpekçi Caddesi ve Mim Kemal Öke Caddesi boşalan ve üzerinde \’kiralık\’ tabelaları asılı dükkanlarla dolu. Açık mağazalarda ise kiralık tabelalarının yerini eşi-benzeri duyulmamış \’indirim\’ duyuruları almış. Hem araç trafiği hem de insan kalabalığı azalmış Nişantaşı\’nda sokağın nabzını tutmaya çalışırken, ödeyemediği borçları yüzünden ağlayanlar da oldu feryat edenler de. Türkiye\’de lüks ve gösterişi de ifade eden \’Nişantaşı\’ da krize verilmiş kaleler arasına girmiş.

Simit %50 Düştü

Valikonağı Caddesi üzerinde uzun yıllardır simit satan Üzeyir Kurt, geçen yıl günde 600 simit satarken, bu sayının şimdilerde 300-400\’e gerilediğini söylüyor. Kurt, eliyle boşalmış dükkanları, \’kiralık ev\’ tabelalarını işaret ederek \”Nişantaşı boşalıyor. Dükkanlar kapanıyor, evler kimsesiz. Eskiden Vali Konağı\’nda boş bir dükkan bulmak mucize gibi bir şeydi. Bir yer boşalsa bir sürü talibi olurdu. Şimdi aylardır kapısına kilit vurulmuş dükkanlar var; kimse yüzüne bakmıyor. İnsanlar da evlerini taşıdı. Sürekli müşterimiz olan pek çok insanı artık göremiyoruz. Yılbaşından buyana bambaşka bir Nişantaşı var\” diye konuşuyor. 15 yıldır simit satan Ferdi Özbay ise Louis Vuitton\’dan Beymen\’den çıkıp simitle karnını doyuranlar olduğunu söylüyor.

Saat 4 Hala Siftah Yok

Nişantaşı\’nda 15 yıldır çiçek satan Cüneyt Bakır, \”Saat 4 hálá siftah yok\” diyerek ekonomik krizin yarattığı sıkıntıları anlatıyor. İşlerinin yüzde 80 azaldığını belirten Bakır, şöyle konuşuyor: \”Son 6 aydır işler kesat. Yılbaşından sonra ise çok kötüleşti. Biz 10 bankanın birden battığı, doların bir gecede 1 milyon 100 bin liraya çıktığı dönemleri gördük ama böyle bir şey görmedik. Çiçek zevk, keyif işidir. Herkesin keyfi kaçtı. Geçinebilmek için ne yapabilirim ki? Biz aileden çiçekçiyiz. Başka iş de bilmem ki.\”

Kapanan Mağaza Vitrinleri İcra Tebliğleriyle Dolu

YER kapma yarışının yaşandığı bazı alışveriş merkezlerinde, kapanan mağazalar da dikkat çekiyor. Bazı markaların, sıkıntıdaki bayiden mağazaları devralmasının yanında el değiştiren mağazalar da bulunuyor. Akmerkez\’de Ayyıldız, Body Shop, Calvin Klein gibi bir kaç marka, mağazalarını kapatarak, ayrılmış. Geçen yıl iflas eden Daniel Hechter\’in Akmerkez\’de kapanan mağazasının camları, gelen icra tebliğleriyle kaplanmış. City\’s Nişantaşı\’nda da hálá boş duran dükkanlar gözden kaçmıyor. Metrocity\’de çalıştığı markanın ve kendi ismini vermek istemeyen bir çalışan, koridorlardaki kalabalığı işaret ederek \”Çoğu buraya bir kaç tur atıp ısınmak için gelmiş. Mağazaların içlerinde ve kasaların önünde çok az insan var. Krizin bu kadar ağır şartlar yaratacağını hiç tahmin etmiyorduk\” diyor.

800 Bin Dolar Hava Parası İstenirken Şimdi 7 Aydır Boş Duran Dükkanlar Var

BİRE Bir Emlak\’tan Sait Eratlı, \”Aynı anda bu kadar çok dükkanın boş olduğu bir Nişantaşı ben hatırlamıyorum\” diyerek dehşete kapıldığını anlatıyor. Durumun daha da kötüleşeceğini söyleyen Eratlı, \”Valinin evinin karşısında 6-7 aydır boş duran dükkanlar var. Eskiden bu piyasada dönen hava parasının 800 bin doları bulduğu olmuştu. Şimdi korkutucu derecede bir kaçış var. Abdi İpekçi\’den aşağı inerken en az 10 kiralık dükkan sayarsınız. Daireler de boşalıyor. Mal sahibi ile konuşup kira indirimi isteyenler de oluyor\” diye konuşuyor. VİP Emlak\’tan Eda Soylu ise ara sokaklarda kapanan mağaza, kafeterya, büfe sayısının daha çok olduğunu belirterek, Nişantaşı\’nda hiç böyle bir şey yaşanmadığını anlatıyor.

Yağmur Bile İşleri Artırmıyor Taksiler Durakta boş Yatıyor

ISLANINCA yok olan tuvalet kağıdı gibiydi İstanbul\’da taksiler. İki damla yağmur düşse bir tanesini bulmak mümkün olmazdı; bulduğunuz da nazlanır, öyle her istediğiniz yere sizi götürmezdi. Ancak ekonomik kriz bu geleneği de yerle bir etmiş. 22 yıldır taksi şoförü olarak çalışan Metin Düzgelen, yağmurlu havalarda bile taksilerin durakta yattığından yakınıyor. Yüzde 40\’tan yüksek bir oranda işlerin azaldığını belirten Düzgelen, \”Saat 10.00 gibi işler bitiyor. Yağmurlu havalarda bile boş dolaşıyoruz. Durgunluk ekimde başladı, yılbaşından sonra da arttı. 2001 krizinden daha kötü bir şey yaşıyoruz. O zaman aniden her şey durmuştu ama kısa bir süre sonra toparlanmaya başlamıştı. Şimdi daha uzun sürdü ve hiç bitmeyecek gibi\” diye konuşuyor.