İzzy'nin Yeri

İş güç yok tabi, ilginç konuları araştırmaya başladık. Bugünkü yazı şuradan alıntı:

Keith Chen, Yale Üniversitesi\’nde ekonomi bölümünde görev yapan bir profesör. Keith Chen\’in araştırması, maymunlara para kullanmayı öğretmek ve bunun sayesinde topladığı bilgileri insanların para ile olan ilişkisiyle karşılaştırıp, bilimsel sonuçlar çıkarmak.

Araştırma, Yale Üniversitesi\’nin maymun laboratuarında başlıyor. Bu laboratuarda 7 adet capuchin maymunu deney kafeslerinde para kullanmayı öğreniyorlar. Para olarak, gümüş renkli somun kullanılıyor.

Süreç gayet basit. Ana kafesten bir maymun alınıp, deney kafesine koyuluyor. Bu maymuna para olarak bir somun veriliyor. Maymun öncellikle bu somunu kokluyor, ağzına götürüyor. Bu aşamada bir tepsi içinde çeşitli yiyecekler getiriliyor.

Amaç, bu 7 maymunun her birinin sevdiği yiyecek türünü bulmak ve bunları elde etmek için parayı kullanmalarını sağlamak. Deney kafesindeki maymun elmayı seçiyor. Araştırmacılar, maymuna elmayı vermeden önce elinden parayı alıp, maymuna yiyeceği veriyorlar. Bu süreç haftalarca sürüyor ve maymunlar birkaç hafta sonra, ellerindeki somunun yani paranın gücünü anlamaya başlıyorlar. Maymunlar paranın kullanımını; araştırmacılar da en çok tercih edilen yiyeceği öğrendikten sonra, yeni bir süreç başlıyor.

Fiyatlandırma sürecindeki amaç, maymunların insanlar gibi rasyonel kararlar verip vermediğini bulabilmek. Böylece araştırmacılar, birçok maymunun tercihi olan jelin fiyatını iki somun, elmanın fiyatını yarım somun ve üzümün fiyatını ise bir somun yapıyorlar. Buldukları sonuç ise gerçekten ilginç. Maymunlar deney sırasında tıpkı insanlar gibi para harcama konusunda çoğu zaman rasyonel davranıyorlar.

Paralarını, en çok yiyecek alabileceği şekilde harcamaya başlıyorlar. Maymunlar 1 somun verip 2 dilim elma almayı, fiyatı 2 somun olan bir adet jele tercih etmeye başlıyor.
Buraya kadar her şey güzel! Günlerden bir gün, yine ana kafesten, deney kafesine alınan maymun, deney kafesindeki bir tepsi içinde bulunan 12 somunu görüp, aniden çılgına dönüyor. Paraların bulunduğu tepsiyi kapıp, ana kafese fırlatıyor ve kendisini de ana kafese atıyor. Ana kafesteki bütün maymunlar bir anda gökten para yağdığını görüp, yere düşen paraları kapışmaya başlıyorlar. Levitt, bunu yazısında maymun tarihinde gerçekleşen ilk \’banka soygunu\’ (maymunun tepsiyi çalması) ve \’hapishane kaçışı\’ (maymunun deney kafesinden, ana kafese kaçışı) olarak tanımlıyor.

Bütün bu kaos içinde araştırmacılar, ana kafesteki maymunlardan parayı geri almaya çalışıyor. Olay biraz yatıştığı bir anda Keith Chen, hiç görmemeyi tercih ettiğini söylediği bir olaya şahit oluyor: Erkek maymunlardan biri, dişi maymunlardan birine yaklaşıp, ona elinde bulunan somunlardan birini veriyor ve bunun karşılığında dişi maymun, erkek maymunun seks teklifini kabul ediyor!

İşin ilginç yanı, dişi maymun \’kazandığı\’ parayı araştırmacıya getirip, bununla üzüm almaya çalışıyor. Chen, bu olayı maymun tarihindeki ilk \’fuhuş\’ olarak tanımlıyor.

Üniversitenin araştırma etik bölümü, maymunlar üzerinde yapılan para araştırmasının, maymunların yaşam koşulunu, değerlerini ve gündelik yaşamlarını tamamen değiştirdiği ve zedelediği gerekçesiyle araştırmayı iptal edip, maymunlara para verilmesini yasaklıyor.

Özellikle olaylara ve anlatım tarzına bayıldım. Yanlız piyasa koşulları cidden kafes içinde felaketmiş. Bu maymunları aramıza sarsalar kim bilir polise kaç para yedirir bu maymunlar…